Прищеповщина

Прышчэпаўшчына – так у абвінаваўчых артыкулах называлі перыяд ажыццяўлення аграрнай палітыкі (1924-1929 гг.), якая праводзілася пад кіраўніцтвам наркама земляробства (па сучаснаму кажучы міністрам сельскай гаспадаркі) Зміцера Прышчэпава. Характэрнымі асаблівасцямі яго палітыкі былі: актыўнае правядзенне гаспадарчай арганізацыі зямельнай тэрыторыі з мэтай падвышэння інтэнсіўнасці вядзення сельскай гаспадаркі і ліквідацыі так званай аграрнай перанаселенасці. Пры гэтым самай аптымальнай формай землеўпарадкавання сам Зм. Прышчэпаў лічыў дробныя пасёлкі, хутары і отрубы з індывідульнай формай землекарыстання. Адной з характэрных праяў аграрнай палітыкі Зм. Прышчэпава – было стрымліванне ўтварэння калгасаў і саўгасаў, якія наркам лічыў не падыходзячымі формамі землекарыстання ў адпаведнасці з прыродна-кліматычнымі і сацыяльна-эканамічнымі ўмовамі Беларусі. Пры Зм. Прышчэпаве, напрыклад, актыўна ішла ліквідацыя саўгасаў, якія былі ўтвораны на землях былых абшарнікаў-паноў пасля кастрычніцкай рэвалюцыі, і затым, пасля ліквідацыі саўгасаў, НКЗБ перадаваў гэтыя землі сялянскім гаспадаркам. За сем гадоў свайго кіраўніцтва Зм. Прышчэпаў паспеў перасяліць на хутары і отрубы амаль столькі ж сялян і амаль на такую ж зямельную плошчу, як і Пётр Сталыпін. 

Пры гэтым у сапраўднасці Зм. Прышчэпаў аддаваў перавагу такой новай форме гаспадарчай арганізацыі зямельнай тэрыторыі, як дробныя пасёлкі, і толькі калі з нейкіх прычын іх утварыць не ўдавалася, то тады на гэтым месцы ўтвараліся хутары ці отрубы. Што датычыцца гэтых дробных пасёлкаў, то гэта форма землекарыстання, якая пачала выкарыстоўвацца пры Зм. Прышчэпаве, сапраўды адрознівалася шэрагам істотных мемонтаў ад хутарской формы землекарыстання (вынаходнікам гэтай новай формы землекарыстання, які абгрунтаваў выгаднасць яе выкарыстання ва ўмовах Беларусі, быў беларускі вучоны-эканаміст Я. Кіслякоў). Таму калі аўтары абвінаваўчых артыкулаў сцвярджалі, што дробныя пасёлкі, – гэта тыя ж самыя хутары, толькі побач размешчаныя, то гэта было не зусім так. (гл. Кіслякоўшчына).

За аснову ў развіцці сельскай гаспадаркі пры Зм. Прышчэпаве браліся т.зв. “культурныя гаспадаркі” – гэта тыя гаспадаркі, якія пасля землеўпарадкавання і атрымання дадатковай плошчы зямлі (па навуковым разлікам нормай лічыўся кавалак сярэднім памерам 10 га, а далей, з улікам якасці глебы, адлегласці ад рынкаў сбыта і шляхоў зносін, ён мог быць павялічаны, альбо паменшаны) пачыналі весці інтэнсіўны тып гаспадаркі з шырокім ужываннем травасеяння і тэхнічных культур, вядзеннем жывёлагадоўлі і атрыманнем высокіх ураджаяў. Такія “культурныя гаспадаркі” маглі атрымаць дадатковыя надзелы зямлі, ільготныя крэдыты, і іншую падтрымку з боку дзяржавы. Такі падыход, быў падгледжаны, хутчэй за ўсё, у Даніі, куды нарком асабіста ездзіў каб вывучыць вопыт. Пасля гэтай паездкі ён склаў цэлы спіс мерапрыемстваў, што, на яго думку трэба  было ўкараніць у сельскагаспадарчай практыцы Беларусі. Гэта – развіццё кааперацыі па заходнееўрапейскаму ўзору, якая апіраецца на ініцыятыву знізу і па сваёй арганізацыйнай схеме з’яўляецца самаакупляльнай і выгаднай для кожнага ўдзельніка; развіццё шляхоў зносін і правядзенне меліарацыі па такім схемам, каб выдаткі былі падзелены паміж дзяржавай і сялянскімі (па сучаснаму кажучы фермерскімі) гаспадаркамі, і апошнім гэта было выгодна; арганізацыя больш вялікага па памеру крэдытавання сялянскіх гаспадарак і на больш выгадных умовах за кошт адкрыцця мясцовай банкаўскай сістэмы для прыходу замежных банкаў (планавалася стварэння сумеснага нямецка-беларускага крэдытнага таварыства), арганізацыя агранамічнай і кансультацыйнай дапамогі сялянскім гаспадаркам па дацкай мадэлі, і інш. Адным словам, Зм. Прышчэпаў і яго аднадумцы рабілі стаўку ў развіцці беларускай сельскай гаспадаркі на так званыя “культурныя гаспадаркі” (пазней ідэологі-абвінаваўцы назавуць гэтыя моцныя, паспяховыя гаспадаркі – “кулацкімі”).

Прищеповщина. Так в обвинительных статьях называли период реализации аграрной политики, которая проводилась под руководством наркома земледелия (по современному говоря, министра сельского хозяйства) Дмитрия Прищепова. Характерными особенностями его политики являлись: активное проведение хозяйственной организации земельной территории с целью повышения интенсивности ведения сельского хозяйства и ликвидации так называемой аграрной перенаселенности. При этом самой оптимальной формой землеупорядочения сам Д. Прищепов считал мелкие поселки, хутора и отрубы с индивидуальной формой землепользования. Одним из характерных проявлений аграрной политики Д. Прищепова – было сдерживание под разными предлогами образования колхозов и совхозов, которые нарком считал не подходящими формами землепользования в соответствии с природно-климатическими и социально-экономическими условиями Беларуси. При Д. Прищепове, например, активно шла ликвидация совхозов, которые были созданы на землях бывших помещиков после октябрьской революции, и затем, после ликвидации совхозов, Наркомат земледелия Беларуси передавал эти земли крестьянским хозяйствам. За пять лет своего руководства Д. Прищепов успел переселить на хутора и отрубы почти столько же крестьян и почти на такую же земельную площадь, сколько и во времена П. Столыпина. 

При этом важно учитывать, что Д. Прищепов на самом деле отдавал предпочтение такой новой форме хозяйственной организации земельной территории, как мелкие поселки, и только когда по каким-то причинам их не удавалось образовать, тогда на этом месте образовывались хутора или отрубы. Что касается этих мелких поселков, то эта форма землепользования, которая начала использоваться при Д. Прищепове, и которая действительно отличалась рядом существенных моментов от хуторской формы землепользования (изобретателем этой новой формы землепользования, который обосновал выгодность ее использования в условиях Беларуси, был белорусский ученый-экономист И. Кисляков). Поэтому когда авторы обвинительных статей утверждали, что мелкие поселки, – это те же самые хутора, только рядом размещенные, то это было не совсем так. (см. Кисляковщина)

За основу в развития сельского хозяйства при Д. Прищепове брались так называемые «культурные хозяйства» – это те хозяйства, которые после землеупорядочения и получения дополнительной площади земли (по научным расчетам нормой считался надел со средним размерам 10 га, а далее, с учетом качества почвы, расстояния от рынков сбыта и путей сношений, он мог быть увеличен, либо уменьшен) начинали вести интенсивный тип хозяйства с широким употреблением травосеяния и технических культур, ведением животноводства и получением высоких урожаев. Такие «культурные хозяйства» могли получить дополнительные наделы земли, льготные кредиты, и другую поддержку с стороны государства. Такой подход, был подсмотрен, скорее всего, в Дании, куда Д. Прищепов лично ездил изучить опыт. После этой поездки он составил целый список мероприятий, что, по его мнению надо было внедрить в сельскохозяйственной практике Беларуси. Это – развитие кооперации по западноевропейскому образцу, которая должна была опираться на инициативу снизу и по своей организационной схеме быть самоокупаемой и выгодной для каждого участника; развитие путей сообщений и проведение мелиорации по таким схемам, чтобы расходы были разделены между государством и крестьянскими (по современному говоря фермерскими) хозяйствами, и последним это было удобно; организация бóльшего по размеру кредитования крестьянских хозяйств и на более выгодных условиях за счет открытия местной банковской системы для прихода заграничных банков (планировалось создание совместного немецко-белорусского кредитного товарищества), организация агрономической и консультационной помощи крестьянским хозяйствам по датской модели, и пр. Одним словам, Д. Прищепов и его единомышленники делали ставку в развития белорусского сельского хозяйства на так называемые «культурные хозяйства» (позже идеологи-обвинители назовут эти крепкие, успешные хозяйства – «кулаческими»).

Аўтар: У.А. Акуліч

Паводле кнігі: Сацыяльна-эканамічныя праекты ў працах беларускіх эканамістаў (2-я палова ХІХ – 1-я трэць ХХ ст.). / Аўтар-укладальнік У.А. Акуліч. Пад навук. рэд. П.Г. Нікіценкі. – Мн.: Беларуская навука, 2008. 413 с. – С. 369-371

Крыніца: ЭКОНОМИКА.BY